پس از انعقاد پیمان همسری، خانواده تشکیل می‌شود و اولین رابطه‌ای که پدید می‌آید رابطه زوجیت است. ‌این رابطه پدید آورنده دو نقش برای شوهر و زن است هر یک از این دو نقش حقوق و تکالیفی را ایجاب می‌کند. ‌این حقوق و تکالیف وضع شده اند تا اهداف ازدواج به بهترین شکل ممکن تحقق یابد. جنبه‌های اخلاقی ادای حقوق و انجام تکالیف همسری بسیار است اگر هدایت کننده روابط همسری، اخلاق باشد، نتایج بهتری از ازدواج حاصل می‌آید.

وظایف اخلاقی شوهر

تأمین غذا، بهداشت، پوشاک، مسکن و لوازم ضروری زندگی زن بر عهده شوهر است این وظایف برای مرد واجب است. علاوه بر وظایف واجب مرد به لحاظ اخلاقی موظف است با همسر خود با اخلاق نیکو رفتار کند و اسباب آرامش او را با رفتار مناسب خود فراهم آورد: «و عاشروهن بالمعروف؛ با همسران خود به نیکی رفتار کنید».(1) پیامبراکرم(ص) فرمودند: «بهترین شما کسی است که نسبت به همسرش بیشتر نیکی کند و من بهترین شما نسبت به همسرم هستم».(2) و نیز فرمودند: «کامل‌ترین ایمان از آن مؤمنی است که خوش خلق‌ترین مؤمن است و به خانواده‌اش از همه مهربان‌تر است».(3)

بردباری در مقابل زن، علاوه بر حفظ رابطه همسری از خطر سردی و جدایی، نوعی عمل تربیتی است و ثواب اخروی دارد.

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مردی که بر بداخلاقی همسرش شکیبایی کند خداوند پاداشی همچون پاداش ایوب که بر بلا شکیبا بود خواهد داد».(4)

حفاظت زن از آلوده شدن به گناه و باز داشتن او از اختلاط غیر لازم با مردان، از تکالیف شوهر است که محیط خانواده را سالم و محیط اجتماع را امن می‌سازد مرد در انجام این وظیفه باید حد اعتدال را رعایت کند.

امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «از غیرت نابجا پرهیز کن که درستکار را به نادرستی کشاند و پاکدامن را به بدگمانی خواند».(5) و نیز فرمودند: «غیرت درباره همسرت را بسیار من که برای خود بد می‌آوری».(6) همچنین بر شوهر لازم است مقدمات لازم برای آموختن هر امر لازم برای زندگی را فراهم آورد تا همسر او بتواند با اطلاع از وظایف و حقوق خود زندگی سالمی را در خانه و اجتماع بگذراند. هر یک از وظایف اخلاقی که برای شوهر گفته شد در شرایط گوناگون اجتماعی به شکل خاصی اجرا می‌شود. برای مثال اگر در گذشته تعلیم همسر در حد آشنا ساختن او با احکام فقهی مورد نیاز بود، اکنون نمی‌توان به این میزان اکتفا نمود. برای وضوع بیشتر مطلب تصور کنید زنی در خانه وظیفه همسری و مادری را عهده دار است و سواد خواندن و نوشتن ندارد، ولی همسر و فرزندان او دارای تحصیلات عالیه هستند. زن در چنین خانه‌ای دچار مشکلات روحی و عملی بسیاری می‌شود. او احساس عقب ماندگی خواهد کرد. در گفتگوهای خانوادگی در موارد مشاوه اعضای خانواده نظرات او مورد بی‌توجهی واقع خواهد شد؛ علایق او و دیگر اعضای خانواده متفاوت خواهد بود و او از این فاصله رنج خواهد برد، بنابراین تلاش مرد برای باسواد کردن زن و یا ارتقاء سطح آگاهی‌های او رفتاری با ارزش اخلاقی مثبت است. در شرایط اجتماعی قرون گذشته، این کار یک وظیفه اخلاقی محسوب نمی‌شد، ولی امروز یک وظیفه اخلاقی مهم است. درباره آداب معاشرت با همسر نیز توجه به شرایط زمان و مکان مهم است و تطبیق وظایف اخلاقی با شرایط زمان یک ضرورت است.

وظایف اخلاقی زن

زن همچون مرد وظیفه دارد به همسر خود وفادار باشد. زنان اگر از شوهران خود اطاعت کنند و پاکدامنی کنند و بر حفظ اموال و منافع شوهر خود کوشا باشند از نعمت بهشت برخوردار خواهند بود زیرا رضایت شوهر در کمال زن بسیار مؤثر و شرط بهره‌مندی او از آخرت نیکوست.

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر زنی که بمیرد و شوهرش از او راضی باشد به بهشت وارد می‌شود».(7) و نیز فرمودند: «چون زن نماز و روزه واجب خود را انجام دهد و پاکدامنی و شوهرش را اطاعت نماید، به بهشت پروردگارش وارد خواهد شد. مدارا با شوهر و تحمل بدرفتاری او، اجری بسیار دارد و مقام زن را بالا می‌برد».(8)

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «زنی که بر بدخلقی شوهرش شکیبایی کند خداوند پاداشی همچون پاداش آسیه همسر فرعون به او خواهد داد».(9)

وظایف اخلاقی والدین

پدر و مادر مسئول سلامت و رشد جسمی و روحی فرزندان خود هستند. والدین اگر خود به فضایل اخلاقی آراسته باشند و محیط خانه را از رذایل اخلاقی بپیرایند مهم‌ترین شرط تربیت اخلاقی فرزند را فراهم کرده‌اند. فرزند چنین خانواده‌ای به رستگاری نزدیک‌تر است و آرامش روحی لازم را برای تقرب به سوی خدا داراست. امام صادق(ع) فرمود: «خداوند با رستگاری مرد مؤمن، فرزندان و فرزند زادگان او را رستگار می‌کند».(10) امام صادق(ع) فرمود: «پسران نعمت خدایند و دختران نیکی‌هایند و خداوند از نعمت‌ها سؤال می‌کند و بر نیکی‌ها پاداش می‌دهد».(11) به نظر می‌رسد این روایت و روایاتی مشابه آن، به منظور زدودن افکار جاهلی است. در زمان معصومین هنوز رسوبات افکار جاهلی در اذهان باقی بود و برخی از مردم، فرزند دختر را خوش نمی‌داشتند. پیامبر و ائمه معصومین با این افکار مبارزه می‌کردند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «هر کس فرزند دختری داشته باشد و او را به ادب نیکو تأدیب نماید و تغذیه نیکو کند و نعمتی را که خدا به او ارزانی کرده بر آن فرزند تمام نماید آن دختر از راست و چپ او را از آتش محافظت می‌کند تا به بهشت در آید».(12)

این سخنان به وضوح مبارزه با افکار جاهلی را نشان می‌دهد. بنابراین والدین باید از افکار جاهلی فاصله گیرند و بدانند که فرزند نیکو مایه سعادت آنان خواهد بود(13)؛ فرزند صالح از سعادتمندی مرد است.(14) با داشتن چنین نگرشی نسبت به فرزند به انجام وظایف خود درباره او بپردازند.

وظایف اخلاقی در نام‌گذاری فرزندان

نامگذاری فرزند تحت تأثیر عقیده والدین، ارزش‌های حاکم بر جامعه، آرزوهای والدین درباره آینده او و زیبایی‌های لفظی و آوایی صورت می‌گیرد هر گاه والدین همه این عناصر را در نظر بگیرند و در نامگذاری فرزند خود عقاید الهی و ارزش‌های اسلامی را در نظر گیرند و آرزوهای خود را برای فرزند مطابق الگوهای شرعی و بافضیلت قرار دهند و زیبایی ظاهری و آوایی نام او را رعایت کنند نام‌گذاری خوبی انجام داده‌اند. نام نیکو تأثیر فراوانی بر شخصیت فرزند دارد و نام‌گذاری نامناسب تأثیر سویی بر آرامش روانی او خواهد گذارد:(15)

نخستین نیکی پدر به فرزند نام‌گذاری نیکوی اوست، پس هر یک از شما باید نام فرزندش را نیکو بر دارد.(16)

تربیت فرزند و وظایف اخلاقی

تربیت فرزند به معنای فراهم آوردن مقدمات لازم برای به فعلیت رسیدن قوای او در راه تقرب به خداوند است. این عمل نیازمند آگاهی و تمرین عملی است. اگر پدر و مادر در جهت انتقال عقاید صحیح و ایجاد رفتار درست در فرزند خود کوشا باشند، خیر او را فراهم کرده‌اند و خداوند بر آنان رحمت خواهد نمود. درباره عقیده صحیح و انتقال به فرزندان، تکلیف بزرگی بر عهده والدین گذاشته شده است؛ زیرا تأثیر عقایدی که در خانواده رواج دارد و به فرزند القاء می‌شود در آینده او غیر قابل انکار است.

[ بازدید : 151 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما : ]