تواضع
سه شنبه 7 آذر 1396
20:38
[ ]
تواضع به لحاظ معنای لغوی به معنی فروتنی کردن و احترام به دیگری است. و صفتی است مخالف صفت تکبر که باعث شکسته نفسی انسان می‌شود تا خود را از دیگران برتر نبیند.(۱)
تعریف تواضع در روایتی شخصی از امام رضا (ع) سوال می کند: تواضع چیست؟ امام رضا در جواب می فرماید: تواضع درجات و مراتبی دارد:
الف) آن که شخص, قدر و منزلت خویش را بداند، و با قلب پاک آن را در موضع و جایگاه مناسب خویش قرار دهد.
ب) با هر کس آن گونه تعامل کند که خودش دوست دارد با او رفتار شود.
ج) اگر از شخصی بدی مشاهده کرد با نیکی آن را جبران کند.
د) خشم و غضب خویش را در برخوردها و حوادث فروبرد.
ج) از گناه مردم بگذرد و بداند که خداوند نیکو کاران را دوست دارد.(۲)
به عنوان تکمیل تعریف تواضع روایتی را از امام صادق می آوریم چند خصلت دیگر را نیز به عنوان صفات متواضع اضافه می کند:
ه) این که شخص در جایگاه دون مرتبه خویش بنشیند.
و) این که به هر شخص رسید سلام کند.
ز) این که جدال و بحث را ترک کند هر چند محق باشد.
ح) و این که دوست نداشته باشد بر کار نیکی که انجام داده ستایش شود.(۳)
اهمیت تواضعتواضع، جزو صفات اخلاقی و حمیده و
پسندیده است، خصلتی است که به فرموده امام صادق(ع) ریشه هر شرف بوده و در
پیشگاه خداوند دارای مرتبه‌ای بس بلند و رفیع است. این صفت نیکو که عامل
سعادت دنیا و آخرت است، اگر زبان داشت، هر آینه تمام مردم را از فایده‌های
بسیار خود خبر می‌داد، که ای مردم من وجود هر کس باشم، سبب جلب خشنودی
خداوند بدو می‌شوم. من علت رشد انسان در همه امورم و به خاطر من است که
عاقبتی خوش در دنیا و آخرت نصیب مردم می‌شود.
تواضع و فروتنی یک حالت عالی و روحی و روانی است که از برکت معرفت انسان به خداوند، معرفت به خویشتن، به خلق و به دنیا بدست می‌آید.
در اهمیت تواضع همین کافی است که خداوند متعال به پیامبرش می‌فرماید: وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ. ای رسول من، با تواضع پروبال مرحمت بر تمام پیروان با ایمانت بگستران»(۴)
این سفارش به پیامبری است که حق تعالی در عظمت مقام او فرموده است: «لولاک
ما خلقت الافلاک»، یعنی اگر به خاطر تو نبود، هرگز جهان آفرینش را
نمی‌آفریدم. ایشان دارای آن‌چنان مقام والای معنویت است که در شب معراج به
نقطه‌ای می‌رسد که جبرئیل (راهنمای او در این سفر آسمانی) دیگر اجازه عروج
ندارد و حضرتش با راهنمایی مستقیم خداوند تا سدره المنتهی ( یعنی بالاترین
مقام معنوی و عرفانی متصور برای یک انسان) عروج می‌کند.
ریشه‌های پیدایش صفت تواضع:وقتی انسان با این
حقیقت آشنا شود که خداوند خالق هر چیز و ربّ تمام عالم و روزی بخش تمام
موجودات، حافظ همه هستی، بصیر و خبیر به تمام امور و سمیع تمام اصوات و
قادر بر هر چیزی است، بدون شک در برابر عظمت، هیبت، جلال و کمال او فروتن
شده و از برکت آن تواضع، مطیع، و فرمان‌بر وی خواهید شد و آن‌گاه با ورود
به دایره بندگی به میدان پر منفعت عبودیت گام نهاده و مجذوب شیدای آن کمال
مطلق خواهید شد، که تواضع در برابر حق جز فانی شدن در عظمت، او و خود را
ندیدن، در برابر او نیست.
اگر از طریق آیات الهی دارای معرفت به خداوند، شدیم و خالق خود را شناختیم و
به موقعیت خود و جهانی که در آن هستیم واقف گردیدیم و به این نتیجه رسیدیم
که تنها راه سعادت و کسب رشد و کمال، معرفت است، به حالت عالی تواضع دست
یافته‌ایم و از پی آن به اجرای دستورات خداوند اقدام می‌کنیم و به تدریج
قدرت خطرناک هوای نفس را که بدترین دشمن است، در مملکت وجود خویش به ضعف
می‌کشانیم.
موارد تواضع:مواضعی را قرآن کریم مورد توجه قرار داده و تواضع را شایسته می‌داند می‌توان عناوین زیر را نام برد:
۱٫ تواضع در برابر خداوند سبحان: ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات و اخبتوا الی ربّهم اولئک اصحاب الجنه هم فیها خالدون(۵) آنها که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند و در برابر خداوند خاضع و تسلیم بودند، آنان ساکنان بهشتند و جاودانه در آن خواهند ماند.»
۲٫ تواضع در برابر مؤمنان:و اخفض جناحک للمؤمنین(۶) پر و بال خود را برای مؤمنین فرو گستر.
۳٫ تواضع در برابر مستمندان:ولا تطرد الذین یدعون ربّهم بالغدوه و العشی(۷) آنها را که در صبح و شام خدا را می‌خوانند (و جز ذات پاک او نظری ندارند) از خود دور مکن.
۴٫ تواضع در برابر والدین:واخفض لهما جناح الذّل من الرحمه(۸) بال‌های تواضع خویش را از محبت و لطف بر آنها بگستران.
۵٫ تواضع در برابر استاد:قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلّمن ممّا علّم رٌشداً(۹) موسی بدون (خضر) گفت آیا من از تو پیروی کنم تا آنچه به تو تعلیم داده شده است و مایه رشد و صلاح است به من بیاموزی؟!
۶٫ تواضع مسئولین نسبت به مردم:
فبما رحمه من الله لنت لهم(۱۰) در پرتو رحمت و لطف پروردگار با مردم مهربان شدی.
کیفیت تواضع
برای این که چگونه باید تواضع کرد؟ مواردی زیادی را می‌توان نام برد که تنها به پاره ای از آنها اشاره می‌کنیم:
تواضع در راه رفتن:
ولا تمش فی الارض مرحاً(۱۱) در روی زمین با تکبر راه مرو.
تواضع در سخن گفتن:
فقولا له قولاً لیناً(۱۲) با او به نرمی سخن بگوئید.
تواضع در شیوه زندگی:
عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هوناً(۱۳) بندگان خاص خداوند رحمان آنهائی هستند که با آرامش و بی‌تکبر بر زمین راه می‌روند.
تواضع در نشستن:
قال الصادق ـ علیه السلام ـ : ان من التواضع ان یجلس الرجل دون شرفه.(۱۴)
امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرمایند: از مصادیق تواضع این است که انسان در جایی بنشینند که کمتر از شأن اوست.
و روایات زیادی از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ رسیده که می‌فرمایند، اگر
انسان برای خدا و در راه خدا فروتنی و تواضع کند، خداوند به وی مقام عزت و
سربلندی عطا می‌کند.
حدود تواضع:در تواضع دو نکته مهم، قابل ملاحظه است که همواره باید مورد توجه باشد.
اول آنکه فروتنی و تواضع، از حدّ خود خارج نشود و به راه زیاده‌روی و افراط
نگراید، زیرا تواضع بیش از اندازه، تملق و چاپلوسی است که خود از صفات
ذمیمه است.
دوم آنکه منشأ روانی تواضع، شرف و فضیلت انسانی و احترام به حقوق دیگران
باشد، نه ضعف نفس و زبونی، به عبارت روشن‌تر متواضع کسی است که به شخصیت
خود مطمئن باشد و در ضمیر خویش، هیچ نوع حقارت وخواری احساس ننماید، تنها
به احترام وظیفه انسانی و سجیه اخلاقی به مردم احترام کند و نسبت به آنان
فروتنی نماید.
امام علی ـ علیه السلام ـ در ضمن بیان صفات مردان با ایمان فرموده است: روح
مؤمنین متواضع، محکم‌تر از سنگ خارا است. مقصود از این تعبیر، بیان مراتب
اطمینان نفس و آرامش خاطر آنها است و تمام ارزش اخلاقی تواضع، وابسته به
این حالت روحی است.
اما تواضعی که منشأ آن، حقارت‌های درونی و خواری‌های باطنی باشد،تواضعی که
از ترس یا طمع سرچشمه گرفته باشد، و خلاء تواضعی که ریشه اساسی آن احساس
حقارت و پستی متواضع باشد، نه تنها باعث تعالی روانی و صفای جان نمی‌شود،
بلکه خود باعث ریشه‌دار شدن پستی‌های باطنی و راه تمرین تن به ذلت دادن
است، به ویژه در مواردی که فروتنی از حدّ خود بگذرد و به محیط ناپاک
چاپلوسی و تملق وارد شود.
اسلام به حفظ حیثیت و شرف مسلمین، اهمیت بسیار داده، عزت آنها را در ردیف
عزّ خدا و پیغمبر ذکر کرده و آن را بزرگ شمرده است، اسلام پیروان خود را از
هر عملی که مایه خواری وذلت آنان شود بر حذر داشته و صریحاً منع نموده
است. ولله العزهُ و لرسوله و للمؤمنین.(۱۵) عزت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است.
به موجب اخبار رسیده از اولیاء گرامی اسلام، حفظ و شرافت و اجتناب از زبونی
وذلت یکی از مهم‌ترین وظایف قطعی و غیر قابل تخلف مسلمین است.
اسلام، تواضع را از صفات حمیده و سجایای پسندیده، شناخته است و متواضع را
مورد تکریم و احترام قرار می‌دهد، ولی شرایط اساسی تواضع، اطمینان روحی و
استقلال روانی متواضع است.
[ بازدید : 66 ] [ امتیاز : 1 ] [ نظر شما : ]
