مهربانی از منظر قرآن
سه شنبه 30 آبان 1396
16:48
[ ]
اسلام برنامه تکامل و تعالی انسان است. زیر بنا و اساس این برنامه و این مکتب محبت است. مسئله محبت به اندازه ای در تحقق برنامه هایی که اسلام برای پیشرفت جامعه انسانی است پیش بینی کرده، مفید است که پیشوایان دین آن را اساس و پایه بلکه خود دین دانسته اند. امام صادق (ع) فرمودند: آیا دین به جز محبت و مهرورزی است ؟! خدایی را که دین معرفی می کند بالاترین مرتبه محبت و مهرورزی را نسبت به موجودات به ویژه انسانها دارد. از این رو اولین صفتی که مسلمانها در جمله ای که همیشه و هر روز بارها و بارها موظف اند آن را تکرار کنند بلکه در ابتدای هر کلام و هر کاری به زبان آورند، صفت مهربانی و مهرورزی او نسبت به موجودات عالم و انسان است. در کلمه « بسم الله الرحمن الرحیم» که برنامه افتتاحیه تمام مسلمانان است . بعد از نام خدا یعنی الله دو صفت رحمان و رحیم باید گفته شود و همیشه محبت او مورد توجه باشد ، زیرا او مهربانترین مهربانان است و همین لطف و مهربانی به انسانها بلکه به موجودات، عامل خلقت آنان و گستردن نظام هستی شده است.
و بعد از مرحله خلقت می بینیم خداوند منان همانطور که خود نسبت به
موجودات و مخلوقات خود و در رأس آنها انسانها محبت دارد، از انسانها
خواسته است که نسبت به همدیگر هم با محبت باشند و روز به روز بر محبت خود
نسبت به دیگران بیفزایند.
شاید بتوان گفت یکی از حکمتهای قرار دادن نسل انسانها از یک پدر و مادر
همین باشد که انسانها نسبت به یکدیگر احساس علاقه و محبت کنند و همدیگر را
برادر و خواهر خود بدانند.
مکتب همه انبیای الهی از آدم تا خاتم بر محور و پایه محبت، بنا شده است و
پایگاه اصلی حکومت اسلامی ، عشق و علاقه مردم نسبت به پیشوایان دینی و
رهبران امت اسلامی است و پیشوایان بزرگ و معصوم اسلام نیز برای اینکه مردم
با شیرینی محبت، زندگی و جامعه خود را شیرین و پر از محبت و عشق و علاقه
کنند و از برکات این صفت الهی و نعمت بزرگ خدادادی بهره مند شوند مردم را
به محبت و مهرورزی فرا خوانده و راه و روش آن را عملاً به مردم نشان دادند.
در عمل نیز آن بزرگواران بعد از خداوند متعال مهربانترین انسانها نسبت به
موجودات دیگر به ویژه انسانها بودند. تا جایی که به خاطر محبت به مردم و
عشق به آنان از همه چیز حتی جان خود گذشتند تا افراد جامعه را به سعادت
ابدی برسانند.
در مورد پیامبر در قرآن می خوانیم : « و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین»
ما تو را جز اینکه مایه رحمت جهانیان باشی، نفرستادیم.
آری پیامبر (ص) و اهل بیت او به قدری نسبت به مردم مهربان و دلسوز و علاقه
مند بودند که حتی در لحظات آخر عمر- که هر کسی به فکر اندیشه و نجات خود
است – آنها به یاد امت و گرفتاری آنان بودند.
از احادیث این مجموعه به خوبی استفاده می شود که نخستین موجودی که باید
انسان محبت او را در دل داشته باشد و به آن عشق بورزد خالق هستی است که
محبوب واقعی و اصلی اوست و انسانها هر چه دارند از اوست و او مهربانترین
مهربانان است و در مرحله بعد پیامبر و جانشینان او که واسطه فیض الهی به
بندگان هستند و در مرحله بعد انسانهای مرتبط با اهل بیت (ع) و صاحبان ایمان
و تقوا.
امید است با شناخت محبوب حقیقی و محبوبان درگاه الهی بتوانیم با مهرورزی
نسبت به آنان، خود نیز محبوب پروردگار جهانیان گردیم و به هدف عالی انسانی
برسیم.
محبت و مهربانی حضرت محمد (ص)
اگر میان ویژگی هایی که انسان از آن بهره مند است و صفاتی را که بدان
آراسته می باشد مقایسه نماییم از حیث وارستگی و فضیلت، صفتی را برتر از صفت
مهربانی نمی یابیم. مهربانی در اسلام صفتی نیک و برجسته است و یکی از صفات
خدایی است که مسلمانان در عبادت و پرستش ، رو به سوی او می آورند چه این
که او « رحمن و رحیم » است و « و رحمتی وسعت کل شی» نمونه های بارز محبت و
مهربانی را می توانیم در رفتارهای رسول خدا حضرت محمد (ص) جستجو کنیم و از
محبتی که پیامبر اسلام نسبت به خویشاوندان، پیروان و حتی دشمنان خود و
کافران داشتند درس های بزرگی را فرا گیریم چرا که خداوند نیز در آیاتی از
قرآن این محبت و مهربانی را ستوده است.
خدای سبحان، رسول اکرم (ص) را خاص این صفت گرداند و در خطاب به مومنین
فرموده است: « پیامبری از بین خودتان به سویتان آمد. وضع پریشانی و جهل شما
بر او دشوار می آید به شما اهتمام دارد و به مومنان رئوف و مهربان است . »
( آیه24-23 ) سوره نوح.
رأفت و مهربانی پیامبر خدا (ص) در دفع ضرر و زیان از مسلمانان و جلب منافع
آنها تجسم یافته بود. این آیه از قرآن، پیامبر (ص) را مورد مدح و ستایش
قرار داده، هم چنان که به اخلاق نکو و پسندیده و قلب مهربانی که با گرفتاری
و زیان و ضرر امتش نگران می شد اشاره کرده است و نیز فرستاده اش را این
چنین توصیف فرموده است.
« خداوند با رحمت خویش تو را با مردم مهربان و خوشخو گرداند و اگر تندخو و
سخت دل بودی ، مردم از پیرامون تو پراکنده می شدند.»
خدای سبحان او را توصیف نمود، چون با مردم به مهربانی سخن می گفت و این
ملایمت و مهربانی از عطایایی سرچشمه گرفته بود که خداوند به وی عنایت کرده
بود، و اگر او فردی درشت خو و سنگدل و نامهربان بود، مردم از او متنفر گشته
و از اطرافش پراکنده می شدند. سراسر زندگی رسول اکرم (ص) رأفت و مهربانی
بود چه در رفتارش با مردم و چه در رهنمودهایی که به امت خویش داشت. او کسی
بود که به امت خود سفارش می فرمود:
« به زمینیان مهربانی کنید تا آن کس که در آسمان است به شما مهر بورزد. »
مسلم از انس روایت می کند که وی گفت:
ده سال خدمتگزاری رسول خدا (ص) نمودم، آن حضرت هرگز به من اف نگفت و کاری
را که انجام دادم نفرمود چرا انجام دادی و چیزی را که انجام ندادم،نفرمود
چرا انجام ندادی. مهربانی و عطوفت پیامبر (ص) تا آنجا گسترش داشت که به
حیوانات بی زبان هم رسیده بود وی به حیوانات مهربانی می کرد و سفارش می
فرمود که با آنها مهربانی کنند از جمله سخنان آن حضرت در این باب این است:
« هر مسلمانی که درختی بکارد و یا زراعتی کشت نماید و پرنده – یا انسان و
یا حیوانات از آن بهره مند شوند، صدقه به شمار آید.»
مهربان ترین آیه قرآن
گسترده ترین آیه در بعد رأفت و مهربانی آیه 53 سوره زمر است که خداوند به
پیامبر رحمتش می فرماید: « قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا
من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً انه هو الغفور الرحیم.»
بگو ای بندگان من که بر خویشتن زیاده روی روا داشته اید، از رحمت خدا نومید
مشوید. در حقیقت، همه گناهان را می آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.
در بعضی از احادیث ما وارد شده است که وقتی آیه 53 سوره زمر نازل شد شیطان
رجیم از خشم و عصبانیت آن چنان صیحه و شیونی سرداد که به حالت غش درآمد و
گفت: با نزول این آیه من نا امید و بیچاره شدم و خداوند با این آیه کمر مرا
شکست. چرا که هر چه من در گمراهی و ضلالت انسان تلاش کرده و آن ها را به
گناه و معصیت وادار کنم ، خداوند با این آیه به همه ی آن ها وعده آمرزش و
بخشش داده است.
اگر کسی به نکات ظریف این آیه دقت کند نهایت مهرورزی و عطوفت خالق یکتا را
نسبت به بندگانش مشاهده خواهد کرد.
ما تنها به چند نکته اشاره می کنیم. تعبیر به ( یا عبادی) آغازگر لطفی بی
نهایت و مهربانی عظیم از ناحیه پروردگار است به کسانی که با گناه و معصیت
خودشان را از عبودیت خدا خارج کرده اند.
جمله ( لا تقنطوا) آنچنان امید و نشاطی در بندگان خدا ایجاد می کند که عشق و
محبت بنده را به گوینده این جمله ازدیاد می بخشد.جمله ( رحمه الله )
بیانگر نهایت مهر و کمال عطوفت و مهربانی با خدا را به بندگانش می
رساند.جمله (ان الله یغفر الذنوب) وعده ای را از سوی خداوند به بنده اش می
دهد که بیانگر رساندن بنده به مقام عفو و بخشش ربوبی است.
مهربانی در اسلام
از دیدگاه اسلام، مهربانی و محبت ورزیدن، مایه قوام و برپایی جامعه انسانی
است و بدون مهربانی، نظام اجتماع بشری، سرد بی روح و زیبایی های زندگی به
کام انسان تلخ و بی معناست.
کسی که آدم را برای زندگی اجتماعی آفریده، احساس نیاز به این پیوند و رابطه
را نیز در وجود او قرار داده است. او هم خود رحمان، رحیم ، ودود، رئوف و
عطوف است و هم بندگانش را بر این سرشت آفریده است. خدای مهربان بندگانش را
به محبت و مهرورزی تشویق می کند و اهل مهر و عاطفه را جزء اصحاب یمین معرفی
می کند. آنگاه می فرماید : « ثم کان من الذین آمنوا تواصوا بالصبر و
تواصوا بالمرحمه » « پس از کسانی باشید که ایمان آورده اند و یکدیگر را به
صبر و استقامت و مهربانی و عطوفت توصیه می کنند.» اینان اصحاب یمین هستند.
رسول گرامی اسلام نیز استحکام پیوند و مودت و مهربانی مؤمنان با یکدیگر را
چنین توصیف می کنند. مؤمنان در مقام مهربانی و عطوفت به یکدیگر، همانند یک
پیکرند. وقتی عضوی از این گروه بیمار شود، دیگر اعضاء در تب داری، شب
بیداری با او همراهی می کنند.
پیام متن: 1- خدای مهربان ، مهربانی به بندگانش را دوست می دارد.
2- مهرورزی با دیگران عامل قرب به خدا و نجات و رستگاری است.
محبت
واژه « محبت» در قرآن کریم تنها یک بار آمده است .« و القیت علیک محبه منی »
و من محبتی از خودم بر تو افکندم. اما مشتقات آن 94 بار به کار رفته است.
به نظر می رسد محبت حقیقتی است که هر انسانی آنرا در وجود خود به طور
وجدانی حس می کند و می فهمد، زیرا هیچ دلی خالی از محبت نیست، محبت به
فردی،خوردنی،نوشیدنی،راحتی و آسایش و ... بنابراین، محبت یک نوع جاذبه، میل
و کششی است که در یک موجود صاحب شعور، نسبت به چیزی که با وجود او ملایمت و
با تمایلات و خواسته های او تناسبی داشته باشد،پدید می آید.
جایگاه محبت
محبت افراد با یکدیگر با قلب آنها ارتباط دارد و بر اثر الفت میان
قلوب،میان آنان محبت ایجاد می شود. در دعای کمیل نیز می خوانیم « خدایا
قلبم را با دوست داشتنت،رام و منقاد گردان» در روایت نیز از حضرت امیر (ع)
آمده است که محبت ما و محبت دشمنان ما در یک دل نمی گنجد،چرا که خداوند می
فرمایند: خداوند برای هیچ کس دو دل قرار نداده که با یکی قومی را دوست
بدارد و به دیگری دشمنان آن ها را دوست بدارد. پس روح است که به محبوب میل
پیدا می کند و چه بسا جسم را نیز به سمت او می کشاند. و این خارج از ماده و
زمان است. به روح از آن جهت که دارای ادارکات و عواطف است « قلب» اطلاق می
شود.
چرا که عکس العمل مسائل عاطفی از قبیل محبت، عداوت، ترس و ... در قلب انسان
ظاهر می شود از این جهت به روح « قلب » اطلاق شده است.
مراتب محبت
محبت دارای شدت و ضعف است و مراتب مختلفی دارد چون کمالی که علت محبت واقع
می شود یکسان نیست و شدت و ضعف دارد. از تعابیری که در قرآن کریم آمده است
این مطلب قابل استفاده می باشد.
1- « اشد حباً » آیه 165 سوره بقره « و الذین آمنوا اشد حبا لله» شدیدتر
بودن محبت مؤمنان به خداوند در این آیه دو وجه دارد: الف) محبت مؤمنان به
خداوند، از محبت مشرکان نسبت به معبودهایشان شدیدتر است. ب) محبت مؤمنان به
خداوند، از محبتشان نسبت به غیر خدا شدیدتر است.
2- « حب شدید» آیه 8 سوره عادیات « و انه لحب الخیر لشدید» میل به خیرات و
خوبی ها فطری انسان است، چه مطلق خیر باشد چه « مال» که وسیله فراهم کردن
خیرات است بدون انحرافات.
3- « حب جم» آیه 20 سوره فجر « و تحبون المال حباً جما» جم در لغت به معنای
کثیر (بسیار) آمده است و حب جم به عبارتی همان حب شدید است که از این آیه
روشن می شود حب دارای مراتب کثرت و قلت و شدت و ضعف است.
4- « حباً» آیه 30 سوره یوسف محبت یوسف قلب زلیخا را پر کرده یا پوشانده (
غلبه کرده است) که این تعبیر کنایه از شدت محبت و علاقه است.
5- « احب» آیه 24 سوره توبه کلمه « احب» اسم تفضیل است. ( دوستدارتر و
محبوب تر) و این واژه دلالت دارد که محبت نسبت به محبوب ها دارای مراتب
است: برخی محبوب و برخی محبوب ترند، لذا خداوند و رسولش باید نزد مؤمنان
محبوب تر از محبوبان دیگر باشند، چنانچه در آیه دیگر فرمودند: « والذین
آمنوا اشد حبالله» آنها که ایمان دارند به خدا محبت بیشتری دارند. از مجموع
این آیات استفاده می شود که: محبت دارای مراتب اشد، شدید، متوسط و ضعیف
است که نسبت به محبین و محبوبان متفاوت است.
انواع محبت
شکی نیست که اسلام دین محبت است، اما هر جاذبه، میل و کششی مثبت نیست زیرا:
چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی
را دوست داشته باشید، حال آنکه شر شما در آن است و خدا می داند و شما نمی
دانید. «آیه 216 سوره بقره» ، لذا محبت ها دوگونه اند: محبت های پسندیده،
مانند: محبت خدا به انسان، محبت انسان به خدا، محبت پیامبر و اهل بیت، محبت
پدر و مادر و ... محبت های ناپسند مانند: دوستی شیطان، دشمنان خدا و رسول،
دوستی با نامحرم و ....
معنای محبت خدا
برخی گفته اند خداوند محب واقع نمی شود، زیرا محب میل قلب است به سوی چیزی
که با آن ملایمت داشته باشد و خداوند منزه است. از انفال نفسانی و تغییر
حالی به حال دیگر که ملازم با حدیث است و در خداوند حدوث راه ندارد. اما
قرآن کریم به طور صریح خداوند را محب معرفی فرموده است. « به زودی خدا
گروهی را می آورد که آنان را دوست می دارد و آنان نیز او را دوست دارند.»
در آیات گوناگون دیگری نیز پاکان، پرهیزکاران، صابران، توبه کنندگان و ...
بعنوان محبوبان خداوند معرفی شده اند. در ادعیه هم خطاب شده است « یا محب
التوابین» لذا باید محبت خداوند صحیح بیان شود. لکن حق آن است که حقیقت
محبت الهی برای ما قابل درک نیست. و عقل و فهم ما آن را جز از راه آثار نمی
تواند درک کند. چنانچه به حقیقت سایر صفات الهی نیز می توان پی برد و تنها
از راه آثار، آنها را می فهمیم لذا بهترین تعریف برای محبت از طرف خدا «
لطف، توجه، احسان، اکرام و افضال اوست و عدم محبت از ناحیه او قطع این
الطاف و رحمت هاست.» لذا افعال اشخاص که با خواسته های خداوند، تناسبی
داشته باشد محبوب خداوند هستند مانند نماز، روزه، خمس و غیره و نیکوکاران،
پرهیزکاران، توکل کنندگان و . . . از طرفی چون خداوند هرچیزی را که آفرید،
نیکو آفرید همه انسان ها اولاً و بالذات با قطع نظر از صفات اکتسابی، محبوب
خدا هستند و خداوند آفریده های خود را دوست دارد، با این تفاوت که برخی
افراد با پیمودن راه کمال، این محبوبیت را افزایش می دهند و مورد عنایت
ویژه خداوند قرار می گیرند. برخی هم با سوء اختیار، در خود بدی بوجود می
آورند و نعمت ها و کمالات الهی را به نقمت تبدیل می کنند و محبت خداوند از
آنها سلب می شود، مانند کافران، ظالمان، مفسدان، متجاوزان از حدود الهی و .
. .
زمینه های محبوبیت انسان در نزد خداوند
1. پاکی 2. نیکوکاری 3. تقوا 4. توکل 5. صبر 6. قسط 7. توبه 8. پیکار در
راه خدا 9. پیروی از رسول خدا (ص)
آیه ای که بر روی پرده کعبه حک شده است.
« نبنی عبادی انی انا الغفور الرحیم»
بندگانم را آگاه کن که من بخشنده مهربانم.
و من هنوز و تا همیشه به همین یک آیه دلخوشم
و در پایان:
یادم باشد حرفی نزنم که به کسی بربخورد نگاهی نکنم که دل کسی بلرزدیادم
باشد که روز و روزگار خوش است
و تنها دل ما دل نیست
یادم باشد از چشمه درس خروش بگیرم
و از آسمان درس پاک زیستن
یادم باشد سنگ خیلی تنهاست
یادم باشد باید با سنگ هم لطیف رفتارکنم مبادا دل تنگش بشکند
یادم باشد برای درس گرفتن و درس دادن به دنیا آمدم....نه برای تکرار
اشتباهات دیگران
یادم باشد زندگی را دوست دارم
یادم باشد هر گاه ارزش زندگی یادم رفت
در چشمان حیوان بی زبانی که به سوی قربانگاه می رود زل بزنم تا به مفهوم
بودن پی ببرم
یادم باشد معجزه قاصدکها را باور داشته باشم
یادم باشد گره تنهایی و دلتنگی هر کس فقط به دست دل خودش باز می شود
یادم باشد هیچ گاه از راستی نترسم و نترسانم
یادم باشد ازبچه ها میتوان خیلی چیزها آموخت
یادم باشد با کسی آنقدر صمیمی نشوم شاید روزی دشمنم شود
یادم باشد با کسی دشمنی نکنم شاید روزی دوستم شود
یادم باشد قلب کسی را نشکنم
یادم باشد زندگی ارزش غصه خوردن ندارد
یادم باشد پلهای پشت سرم را ویران نکنم
یادم باشد امید کسی را از او نگیرم شاید تنها چیزیست که دارد
یادم باشد که عشق کیمیای زندگیست
یادم باشد که آدمها همه ارزشمند اند و همه می توانند مهربان و دلسوز باشند
یادم باشد زنده ام و اشرف مخلوقات
[ بازدید : 90 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما : ]
